Đức Nicôla III sinh tại Rôma, khoảng năm 1210, tên thật là Giovanni Gaetanô Orsini, được bầu chọn làm Giáo hoàng ngày 25-11-1277 tại Viterbê và đăng quang ngày 26-12-1277. Là vị Giáo hoàng đầu tiên cư trú thường xuyên ở Rôma và lập giáo triều tại Vatican, ngài đã xây dựng một cung điện nhỏ, mang tên là Le Petit Pavillon của Nicôla III, làm nền tảng cho cung điện Vatican sau này.

Là một vị Giáo hoàng có thế lực, ngài cố gắng lập thế quân bình giữa hai quyền lực đang tranh giành nước Ý, cất chức trợ giáo của vua Carôlô Anjou, không để nhà vua làm thượng nghị sĩ của Rôma nữa, đồng thời, bắt vua Rodolphe phải thần phục Giáo hội. Tiếp tục công việc hợp nhất Hội thánh đã được vị tiền nhiệm Gioan XXI khởi sự, ngài đã tỏ ra rất tôn trọng những tập tục, truyền thống của các dân tộc, che trở cho các dòng Đa Minh và Phanxicô và rất chú trọng đến vấn đề truyền giáo bằng cách gởi các thừa sai đến tận Mông Cổ.

Tuy nhiên, ngài ưu đãi cách riêng đối với dòng tộc của mình. Người ta nhận thấy, trong chín vị Hồng y do ngài tiến cử, có ba vị là bà con thân thuộc của ngài. Ngoài cung điện và thượng uyển Vatican, ngài còn cho xây ngôi nhà thờ nổi tiếng Sainte-Marie-La-Minerve “Passetto di Borgo” và ngôi nhà nguyện của Giáo hoàng, trên đỉnh của Thang Thánh (L’escslier Saint), được trang trí rất đẹp. Ngài qua đời tại Sôrianô, gần Viterbê ngày 22-2-1280.